Przewożenie towarów rzekami i kanałami jest cichą i bardzo energooszczędną formą transportu. Odgrywa ono kluczową rolę w przemieszczaniu towarów z ruchliwych portów morskich Europy do ich końcowego miejsca przeznaczenia. Jednakże potencjał tego rodzaju transportu nie jest w pełni wykorzystywany. Program NAIADES II ułatwi wprowadzanie długofalowych zmian strukturalnych w sektorze śródlądowego transportu wodnego. Obejmuje on także krótkofalowe działania podejmowane obecnie przez Komisję w celu przezwyciężenia trudnej sytuacji gospodarczej w tym sektorze.

Zwiększenie atrakcyjności gospodarczej śródlądowej żeglugi transportowej i poprawa jej osiągnięć w zakresie ochrony środowiska przyniesie mieszkańcom Europy lepsze warunki zdrowotne i poprawę stanu środowiska naturalnego.Najważniejsze fakty i dane

- Każdy z pięciu największych portów morskich w Unii Europejskiej ma połączenie z śródlądowymi drogami wodnymi.
- Co roku śródlądowymi drogami wodnymi w Unii przewozi się towary o wartości 140 mld tonokilometrów.
- Sieć korytarzy TEN-T obejmuje 230 porty śródlądowe, z których około 75 wchodzi w skład sieci bazowej. Prawie 40 z tych portów pełni jednocześnie funkcję portu śródlądowego i morskiego.
- Poziom emisji dwutlenku węgla i zużycie paliwa dużych statków śródlądowych wynosi tylko 1/3 odnośnych wartości w transporcie drogowym.
- Z Rotterdamu, największego portu morskiego w Unii, 1/3 wszystkich towarów w 2010 r. wyekspediowano śródlądowymi drogami wodnymi.
- Łączna długość żeglownych śródlądowych dróg wodnych Europy wynosi? 37 tys. km.

Gdzie leży problem?

Przewożenie towarów rzekami i kanałami jest cichą i bardzo energooszczędną formą transportu. Odgrywa ono kluczową rolę w przemieszczaniu towarów z ruchliwych portów morskich Europy do ich końcowego miejsca przeznaczenia. Jednakże potencjał tego rodzaju transportu nie jest w pełni wykorzystywany.

Rzekami Europy można transportować znacznie większą ilości towarów, niż czyni się to obecnie, i tym samym w większym stopniu odciążyć zatłoczone drogi i połączenia kolejowe na niektórych spośród najgęściej zaludnionych obszarów. Szersze wykorzystanie żeglugi transportowej pozwoliłoby nam również ograniczyć zanieczyszczenie powietrza.

Ponadto znaczna część przedsiębiorstw w tym sektorze boryka się obecnie z trudnościami gospodarczymi. Popyt utrzymuje się na niskim poziomie, podczas gdy zdolności przewozowe wciąż wzrastają, co prowadzi do braku równowagi między podażą i popytem, przymusu obniżania cen, spadku wykorzystania zdolności przewozowych oraz redukcji zatrudnienia i rentowności.

Jaką strategię przyjęto do tej pory?

Program działań NAIADES I przyjęty w 2006 r. zawierał listę ponad 30 działań mających na celu promowanie żeglugi śródlądowej. Wiele z nich już zrealizowano, nadeszła więc pora na uaktualnienie programu. W nowej strategii musimy położyć nacisk na kluczowe kwestie poprawy wyników sektora, zarówno gospodarczych, jak i w zakresie ochrony środowiska.

Co proponujemy?

Komisja proponuje nowy program działań służących poprawie warunków ramowych sektora śródlądowego transportu wodnego oraz wyników tego środka transportu w zakresie gospodarki i ochrony środowiska.

Program NAIADES II ułatwi wprowadzanie długofalowych zmian strukturalnych w sektorze śródlądowego transportu wodnego. Obejmuje on także krótkofalowe działania podejmowane obecnie przez Komisję w celu przezwyciężenia trudnej sytuacji gospodarczej w tym sektorze.

Program NAIADES II przewiduje następujące działania:

Poprawa jakości infrastruktury oraz wspieranie włączania śródlądowego transportu wodnego w łańcuch logistyczny

Infrastruktura dobrej jakości jest podstawowym warunkiem sprawnego funkcjonowania śródlądowego transportu wodnego. W celu pełnego wykorzystania potencjału żeglugi śródlądowej konieczne jest utrzymanie śródlądowych dróg wodnych w dobrym stanie, uzupełnienie brakujących połączeń w sieci tych dróg i zapewnienie lepszych połączeń z innymi rodzajami transportu, a także usunięcie tzw. wąskich gardeł.

W ramach instrumentu "Łącząc Europę" Komisja zapewni wsparcie służące udoskonaleniu obecnej oraz tworzeniu nowej infrastruktury na użytek żeglugi śródlądowej i przyczyni się do poprawy jakości jej połączeń z innymi rodzajami transportu. Realizacja korytarzy TEN-T zapewni uwzględnienie potrzeb wszystkich rodzajów transportu w sposób skoordynowany na etapie projektowania korytarzy.

Komisja dokona przeglądu uruchomionych usług informacji rzecznej1 pod kątem potrzeby zwiększenia stopnia integracji danych ze wszystkich rodzajów transportu.

Wspieranie sprawnego funkcjonowania rynku i restrukturyzacji sektora oraz odpowiedź na potrzebę poprawy kwalifikacji i umiejętności pracowników sektora, a także jakości miejsc pracy

Sektor śródlądowego transportu wodnego funkcjonuje w warunkach trudnej sytuacji gospodarczej. Ponieważ 80 proc. floty jest eksploatowane przez przedsiębiorstwa jednoosobowe, rozdrobnienie w sektorze utrzymuje się na wysokim poziomie. Utrudnia to dopasowanie podaży do popytu i hamuje zdolność sektora do inwestowania i wprowadzania innowacji. Szacuje się, iż w ostatnim czasie zatrudnienie w sektorze spadło o 10 proc. Ze względu na obecną strukturę wiekową pracowników w nadchodzącym dziesięcioleciu zwiększy się liczba osób przechodzących na emeryturę. W niektórych segmentach rynku połowa pracowników ma ponad 50 lat.

Komisja podjęła rozmowy z przedstawicielami sektora i zainteresowanych państw członkowskich na temat odpowiednich środków umożliwiających przezwyciężenie trudnej sytuacji i wsparcie restrukturyzacji sektora. Komisja rozważa również możliwość podjęcia różnego rodzaju działań ustawodawczych w celu poprawy obecnej sytuacji. Podda ona ponownej analizie wymagania techniczne dotyczące statków oraz będzie zachęcać do jak najszybszego zwiększenia zastosowania ciekłego gazu ziemnego (LNG) jako paliwa zastępczego.

Komisja przedstawi propozycję działań mających na celu ograniczenie liczby przeszkód w dostępie do pracy i mobilności, waloryzację kwalifikacji i karier zawodowych w sektorze, a także zapewnienie równości szans.

Podniesienie poziomu ekologiczności w sektorze poprzez ograniczenie emisji i stymulowanie innowacyjności

W porównaniu z innymi rodzajami transportu śródlądowego transport wodny jest energooszczędny, bezpieczny, niemal pozbawiony zatorów i cichy. Jednakże postęp w ograniczaniu zanieczyszczeń powietrza nie wpisuje się w tę pozytywną tendencję. Wykorzystanie paliw alternatywnych, takich jak LNG, może pomóc sektorowi w osiągnięciu poziomów emisji porównywalnych z innymi rodzajami transportu.

Komisja dokona przeglądu dopuszczalnych wartości emisji dla nowych silników okrętowych oraz rozważy zmianę odnośnych wartości dla silników będących już w użyciu. Wprowadzi ona również zmiany w przepisach umożliwiające stosowanie LNG jako paliwa w żegludze śródlądowej.

W sektorze śródlądowego transportu wodnego regularnie powstają nowe usługi i rynki. Jednakże ogólny poziom innowacyjności jest niski i wymaga intensywnych działań stymulujących. Komisja wzywa przedstawicieli sektora do opracowania planu działania na rzecz badań, rozwoju i innowacji.

W ramach programów "Horyzont 2020" i "Łącząc Europę" Komisja zapewni wsparcie na rzecz podniesienia poziomu ekologiczności i wprowadzania innowacji w sektorze. Jako część pakietu NAIADES II przedłożyła ona wniosek dotyczący wykorzystania funduszu rezerwowego sektora w celu wsparcia inwestycji w zakresie ograniczania emisji. Państwa członkowskie mogą uzupełnić działania Komisji na poziomie krajowym, tworząc w tym celu stosowne programy.

Nowe podejście do zarządzania

W ramach programu NAIADES II podjęte zostaną kroki przeciwdziałające nakładaniu się ram prawnych i kompetencji w sektorze żeglugi śródlądowej. Obejmą one działania administracyjne i ustawodawcze służące zapewnieniu bardziej ukierunkowanej współpracy z innymi organizacjami międzynarodowymi w celu uniknięcia powielania uregulowań.

Pierwszym krokiem w tym kierunku jest porozumienie administracyjne między służbami Komisji a Centralną Komisją Żeglugi na Renie oraz nowy wniosek będący częścią pakietu NAIADES II, dotyczący dyrektywy mającej zastąpić dyrektywę 2006/87/WE ustanawiającą wymagania techniczne dla statków żeglugi śródlądowej i pozwalającej na wcielenie w życie jednolitych norm.

Jakie przyniesie to korzyści?

Lepsze wykorzystanie śródlądowych dróg wodnych odbije się korzystnie na wszystkich gałęziach gospodarki w Europie.

Operatorom żeglugi śródlądowej przyniesie ono korzyści w postaci bardziej przejrzystych ram prawnych, poprawy warunków pracy, ramowych uregulowań stymulujących innowacyjność oraz zwiększenia możliwości wykorzystania zasobów finansowych zgromadzonych przez sektor w funduszu rezerwowym. Natomiast przemysł i użytkownicy żeglugi śródlądowej będą mogli korzystać z wysokiej jakości usług w tym sektorze.

Zwiększenie atrakcyjności gospodarczej śródlądowej żeglugi transportowej i poprawa jej osiągnięć w zakresie ochrony środowiska przyniesie mieszkańcom Europy lepsze warunki zdrowotne i poprawę stanu środowiska naturalnego.

Co w Polsce?

Sytuacja żeglugi śródlądowej Polsce jest jednak skomplikowana. Wyczerpujący raport (ECORYS - przypis red.) przygotowany na zlecenie ministerstwa infrastruktury zwraca uwagę na kilka problemów stojących na drodze rozwojowi słodkowodnej sieci transportowej. Najpoważniejszym z nich, według autorów raportu, jest wyjątkowo duży nacisk kładziony na ochronę przyrody. Zauważają, że "krajowy system zarządzania dyskryminuje możliwość pełnienia przez rzeki funkcji transportowej na korzyść wąsko pojętej ochrony środowiska", co uniemożliwia jej odpowiednie wykorzystanie do celów transportowo-komunikacyjnych.

Autorzy raportu podkreślają, że sytuacji nie pomaga też fakt, że rzeki uznawane są za część dossier należącego do ministerstwa środowiska jako część przyrody a nie do Ministerstwa Transportu jako część sieci transportowej państwa. Blokuje to możliwość włączenia rzek w zunifikowany system transportu państwa polskiego a tym samym stworzenia wydajnej i skoordynowanej sieci transportowej obejmującej cały kraj.

Jawi się to szczególnie jako problem przy krytykowanych polskich drogach i kolejach. Używanie argumentu ochrony środowiska jest kijem mającym dwa końce: przytaczany jest argument o zachowywaniu naturalnego stanu rzek i ich niedotkniętego ręką człowieka piękna (co słychać było, na przykład, przy dyskusji o uregulowaniu Wisły w Warszawie), ale z drugiej strony transport wodny stanowi mało energochłonną alternatywę dla innych form przewozu dóbr. Według KE: "W porównaniu do innych form transportu, transport po wodach śródlądowych jest wydajny energetycznie, bezpieczny, prawie nie tworzący korków i cichy". NAIADES II ma zachęcać do dalszych postępów w tej dziedzinie.

Innym państwom udaje się łączyć troskę o środowisko z niezaniedbywaniem potencjału kryjącego się w rzekach. Zostawienie sytuacji bez żadnych zmian może sprawić, że polska infrastruktura transportowo-komunikacyjna w kolejnej, po autostradach i kolejach, kategorii również zacznie odstawać od swoich partnerów